[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Tasytuacja sprawiała, \
e rozwój społeczno-ekonomiczny Królestwa, poza sferą \
yciapolitycznego, charakteryzował się du\
ą dozą \
ywiołowości.Z tego względunasilały się ró\
nice między du\
ymi ośrodkami miejskimi a rolniczymi peryferiami,miedzy Warszawą, centralnym ośrodkiem polskiego \
ycia narodowego, apozostałymi obszarami Królestwa.Zaznacza się to wyraz
nie na tle wszechstronniemodernizujących się Prus, czy rozwijającego swe konserwatywne tradycjespołeczeństwa Galicji.Na tym tle Królestwo Kongresowe wypada uznać zanajbardziej niejednorodny pod względem społeczno-gospodarczym region Polski.Z jednej strony Kongresówka i jego społeczeństwo odegrało powa\
ną rolę wkształtowaniu przeświadczenia o wspaniałej i bohaterskiej przeszłości narodowej.Pomogła w tym legenda powstań, rekrutacja niepodległościowych kadr, które wwiększości wywodziły się z zaboru rosyjskiego, czy te\
ostateczne zlokalizowaniew Warszawie stolicy odrodzonego państwa.Z tego obszaru pochodziła równie\
du\
a część najwybitniejszych twórców polskiej kultury.Kongresówka stała sięcentrum \
ycia narodowego, o czym, prócz uwarunkowań historycznych,zdecydowało jej centralne poło\
enie w obrębie ziem polskich oraz potencjałterytorialny i demograficzny (Wapiński 1994).Pod względem oddziaływania napatriotyczną świadomość Polaków osiągnięcia te zdecydowanie przyćmiewały innezabory.Mo\
na mówić o próbie narzucenia tego modelu tradycji patriotycznejmieszkańcom pozostałych dzielnic Polski (Jałowiecki 1996a).Z drugiej strony nie mo\
na jednak zapominać, \
e istniały w Kongresówcepowa\
ne przeszkody by ten model kultury narodowej narzucić wszystkim jejwłasnym mieszkańcom.Wynikało to przede wszystkim z antypolskich posunięćzaborcy, ograniczającego rozwój polskiej oświaty oraz polskich instytucjinarodowych.Mo\
na zaś przypuszczać, \
e dorobek kulturowy Kongresówkinajwiększe szansę na popularyzację znajdował przede wszystkim w Galicji, słu\
ącwzmacnianiu tradycjonalistycznego patriotyzmu jej mieszkańców.Natomiast naobszarze Kongresówki oddziaływanie tych wzorców, kreowanych głównie przezpostszlachecką inteligencję, musiało się ograniczać do społecznościzamieszkujących ośrodki kultury narodowej lub ich najbli\
sze otoczenie orazspołeczności, które z racji społeczno-kulturowych były bardziej podatne na teoddziaływania (np.drobna szlachta mazowiecka).Do społecznościprowincjonalnych docierały w mniejszym zakresie.W okresie międzywojennym,częstokroć właśnie nauczyciele z Galicji uczyli młodzie\
byłej Kongresówkipodstaw polskiej kultury narodowej.Na tle tej rzeczywistości bardzo wyraz
nie wyró\
niała się Warszawa.W obrębie imperium rosyjskiego uwa\
ana była za jedyne obok Sankt Petersburgamiasto prawdziwie europejskie (Jasienica 1992, s.336).Mimo poniesionych klęsk irepresji zachowała swoją  stołeczność , pozostając przez cały okres zaborówfaktycznym centrum \
ycia narodowego Polski.Wykorzystując rozwój masowejkomunikacji i osłabienie szczelności granicy rosyjsko-austriackiej, warszawskaelita na bie\
ąco orientowała się w wydarzeniach kulturalnych autonomicznej Galicji- 44 -(Kulczycka-Saloni 1986).Nie posiadając po roku 1869 takich swobód \
yciaspołeczno-politycznego jak ośrodki galicyjskie, Kraków i Lwów, posiadała jednak,ze względu na potencjał ekonomiczny, znacznie większe mo\
liwości przedsięwzięćzwiązanych z \
yciem intelektualnym i nadaniu im znacznie większego zasięguspołecznego.Te uwarunkowania wytworzyły szczególny klimat Warszawy,przeciwstawiając ją w du\
ym stopniu pozostałej części Królestwa.Z
wiadomośćnarodowa ukształtowała się tu znacznie wcześniej ni\
w innych regionachKongresówki, ze względu na uwarunkowania przybrała bardziejtradycjonalistyczną postać.Pewne znaczenie mogły mieć szlacheckie korzeniedu\
ej części mieszkańców Warszawy.Pod koniec wieku XVIII osoby nale\
ące dostanu szlacheckiego stanowiły 26 % ogółu mieszkańców miasta (Zahorski 1984).Było to zresztą cechą charakterystyczną całego Mazowsza, gdzie dzięki licznejgrupie drobnej szlachty, ta warstwa społeczna obejmowała ok.1/4 ogółu ludności,koncentrując się głównie w jego północno-wschodniej części (ryc.15 A).Równieliczna była na sąsiednim Podlasiu.Przedstawiciele tej coraz bardziejspauperyzowanej grupy społecznej napływali masowo do Warszawy, zarówno wXVIII, XIX jak równie\
w XX stuleciu, wpływając niewątpliwie na kulturowytradycjonalizm metropolii.Dominacja narodowo-konserwatywnych tendencjiznalazła potwierdzenie w preferencjach politycznych Warszawiaków w okresiemiędzywojennym.To właśnie Warszawa, obok Wielkopolski i pozostałej częściMazowsza, stała się główna bazą endecji (Ajnenkiel 1986, s.324).Wydaje się, \
estolica Polski, oraz jej bezpośrednie otoczenie, utrzymały tę specyficzną odrębnośćkulturową do dnia dzisiejszego.Co prawda wydarzenia drugiej wojny światowejosłabiły znacznie dotychczasową tkankę społeczno-kulturową, co wynikało przedewszystkich z olbrzymich strat ludnościowych, nie nale\
y jednak zapominać,\
e uzupełnione one zostały napływem migrantów, wśród których ponownie du\
ąliczbę stanowiła prawdopodobnie ludność wywodząca się ze szlacheckichzaścianków Mazowsza i Podlasia5 [ Pobierz całość w formacie PDF ]