[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Nowa rzeczywistoœæ niepodleg³ego pañstwa rozczrowa³a wielu, m.in ¯eromskiego.Dlatego w "Przedwioœniu" zawar³ on trzy koncepcje naprawy kraju.Oto owe trzy programy, zaprezentowane w powieœci:Mit szklanych domów.Chc¹c zachêciæ Cezarego do wyjazdu do Polski, Seweryn Baryka przedstawi³ mu swoj¹ ojczyznê jako kraj, w którym zaczê³a siê rozwijaæ nowa cywilizacja - szklane domy.Opis szklanych domów to wizja utopijna, czyli wyidealizowany, nierealny obraz œwiata sprawiedliwoœci i szczêœliwoœci spo³ecznej.Szkalne domy wed³ug Baryki to projekt nowej cywilizacji, której podstaw¹ s¹ wygodne, estetyczne mieszkania, dostêpne dla wszystkich, nawet dla najbiedniejszych.Szk³o, jako tani materia³ budowlany mia³oby zapewniæ domom czystoœæ, higienê i piêkno.Budowa i obs³uga szklanych domów dawa³yby zatrudnienie ka¿demu cz³owiekowi zgodnie z jego zdolnoœciami.Dziêki pracy artystów i indywidualnym upodobaniom mieszkañców nowe osiedla by³yby nie tylko wygodne, ale i piêkne.W œwiecie szklanych domów mia³oby wyrastaæ i ¿yæ nowe spo³eczeñstwo, kieruj¹ce siê zasadami równoœci i sprawiedliwoœci, które s¹ podstawami ustroju demokratycznego.Mo¿liwoœæ swobodnego rozwoju ka¿dej jednostki i równe prawa doprowadzi³yby do wygaœniêcia konfliktów, zapewni³yby poszanowanie ludzkiej godnoœci.Szklane domy powinny wiêc uczyniæ ludzi szczêœliwymi.Mit ten jest opozycyjn¹ wobec rewolucji wizj¹ zmian spo³ecznych, dokonuj¹cych siê nie na drodze krwawych staræ, lecz za pomoc¹ stopniowych reform, które prowadzi³yby do dobrobytu.Rewolucyjnemu niszczeniu i burzeniu Seweryn Baryka przeciwstawi³ wizjê budowania, którego podstaw¹ nie by³aby niczyja krzywda.Ten piêkny mit upada w zderzeniu z rzeczywistoœci¹ Naw³oci i Ch³odka.¯ycie tam by³o dalekie od tego od realizacji marzeñ Sewewryna Baryki.Od samego pocz¹tku Cezary prze¿ywa³ g³êbokie rozczarowanie: widzia³ brud, nêdzê i brzydotê pogranicznych miasteczek.Stopniowo przekona³ siê o istnieniu w Polsce wielkich ró¿nic klasowych.Nierównoœci spo³eczne ukaza³ ¯eromski wprowadzaj¹c swego bohatera do ró¿nych œrodowisk: bogatej arystokracji oraz biednej ludnoœci wiejskiej i miejskiej.O tym, jak ¿y³a arystokracja, mo¿na siê przekonaæ, poznaj¹c rodzinê Wielos³awskich, mieszkaj¹c¹ w Naw³oci.Cezary zosta³ do nich zaproszony przez Hipolita Wielos³awskiego, którego pozna³ na wojnie 1920 roku.¯ycie w Naw³oci zostaje ukazane jako beztroskie, up³ywaj¹ce na zabawach i flirtach, w dostatku i szczêœciu.Wielos³awscy ¿yli spokonie, po wielkopañsku, co nieco przypomina arkadyjskie Soplicowo.Cezary znalaz³ w ich posiad³oœci wytchnienie, radoœæ, czas na rozrywki, mo¿liwoœæ prze¿ycia gwa³townych m³odzieñczych uczuæ.Mimo tych pozytywnych wra¿eñ i silnego zaanga¿owania emocjonalnego Cezary zauwa¿y³, ¿e ¿ycie Wielos³awskich przebiega³o doœæ bezmyœlnie.Arystokracja, zakorzeniona w tradycji nie bra³a pod uwagê ¿adnych zmian, które mog³yby wyelminowaæ lub zmniejszyæ drastyczne ró¿nice klasowe.Arystokraci, którzy ze wzglêdu na zajmowan¹ w spo³eczeñstwie pozycjê powinni interesowaæ siê losami pañstwa i ca³ego spo³eczeñstwa, okazali siê grup¹ niezdoln¹ do wziêcia odpowiedzialnoœci za kraj.Jedynym przejawem ich aktywnoœci by³ udzia³ Hipolita w wojnie polsko - radzieckiej 1920 roku.Dlatego bezmyœlny, leniwy tryb ¿ycia w Naw³oci sta³ siê powodem oskar¿eñ o przesadny zbytek, podczas gdy wielu ludzi umiera³o z g³odu i nêdzy.Tê nêdzê Cezary móg³ zaobserwowaæ m.in.w Ch³odku, jednej z wsi nale¿¹cych do Wielos³awskich.Bohater widzia³ i ocenia³ wysi³ki komorników Ch³odka.Ca³y ich wysi³ek mia³ na celu zapewnienie im prze¿ycia w najprymitywniejszych warunkach.Skrajna biedota i g³ód sprawi³y, ¿e nie byli oni w stanie o niczym innym myœleæ, jak tylko o zdobyciu czegoœ do zjedzenia.Wiecznie okradani przez panów i rz¹dców, wyzyskiwani, przyzwyczaili siê do tej upadlaj¹cej sytuacji, nie bior¹c nawet pod uwagê sprzeciwu, buntu.Tê jawn¹ niesprawidliwoœæ spo³eczn¹ potwierdzaj¹ w powieœci opisy ¿ydowskiej dzielnicy w Warszawie: nêdzy towarzyszy brzydota.Dok³adne prezentacje biednych œrodowisk maj¹ na celu udowadnianie koniecznoœci zmian, s¹ te¿ kolejnym ostrze¿eniem przed wybuchem powszechnego niezadowolenia, a tak¿e zachêt¹ do tworzenia odrodzonej Polski w oparciu o sprawiedliwe prawa.Program reform Gajowca.Szymon Gajowiec reprezentuje w powieœci rz¹d.Ten dawny znajomy rodziców Cezarego, obecnie urzêdnik ministerstwa skarbu, zosta³ przedstawiony jako patriota, cz³owiek bezinteresowny, o czystych intencjach i du¿ej uczciwoœci.Najwy¿sz¹ wartoœci¹ by³a dlañ Polska, a za najwa¿niejsze zadania uznawa³ umacnianie odrodzonego pañstwa, utrwalenie jego granic.Dopiero na drugim planie g³osi³ potrzebê przeprowadzenia reform spo³ecznych, które mia³yby poprawiæ warunki ¿yciowe najbiedniejszych.Cezary zarzuci³ Gajowcowi, jako reprezentantowi rz¹du, pos³ugiwanie siê metodami terroru w zwalczaniu przeciwników politycznych, m.in.komunistów, brak tolerancji i ucisk mniejszoœci narodowych.Nie wystarcza³y Cezarami t³umaczenia, ¿e opisywana sytuacja jest tylko przejœciowa, a tymczasem (wynika to z koniecznoœci umocnienia pañstwa) trzeba pos³ugiwaæ siê nawet metodami budz¹cymi zastrze¿enia.Dopiero w silnym kraju mo¿na skuteczniezaj¹æ siê problemami wewnêtrznymi.Cezary twierdzi³, ¿e proponowane przez rz¹d reformy s¹ ma³o radykalne, a ich opiesza³e wprowadzanie mo¿e doprowadziæ do wybuchu niezadowolenia i wzrostu popularnoœci komunistów.Program komunistów przedstawia na kartach powieœci ich fanatyczny reprezentant - Antoni Lutek.Jego s¹dy s¹ zdecydowane i opozycyjne wobec programu rz¹dowego.Opieraj¹c siê na pogl¹dach Karola Marksa, g³osi³ internacjolizm, czyli miêdzynarodow¹ solidarnoœæ klasy robotniczej.Nazywa³ siebie przeciwnikiem pañstwa polskiego, traktuj¹c polski patriotyzm jako przeszkodê w zjednoczeniu siê proletariatów ró¿nych pañstw.G³osi³ koniecznoœæ obalenia kapitalizmu i wprowadzenia nowego ustroju - komunistycznego, którego podstaw¹ by³yby rz¹dy robotnicze, d¹¿¹ce do zniesienia podzia³u spo³eczeñstwa na klasy.Widzia³ potrzebê gwa³townych zmian - rewolucji.Wypowiada³ siê te¿ przeciwko polityce polskiego rz¹du, który w 1920 roku podj¹³ walkê z Rosj¹.W tej wojnie Lutek opowiada³ siê za bolszewikami i komunizmem.Cezary nie zgadza³ siê z komunistami.Widz¹c potrzeby zmian, dostrzega³ te¿ niebezpieczeñstwa, jakie nios³a z sob¹ rewolucja.Choæ w Polsce by³ przybyszem z zewn¹trz, zaczyna³ ju¿ odczuwaæ przywi¹zanie do niej i odpowiedzialnoœæ za ni¹.W 1920 r.wraz z kolegami ze studiów walczy³ przeciwko Rosji i widzia³, do czego s¹ zdolni ludzie, którzy Polskê uznali za najwy¿sz¹ wartoœæ.Przekreœlenie sensu istnienia pañstwa przez Lutka uwa¿a³ za zbyt du¿e uproszczenie, a komunistyczne nawo³ywania do obalenia kapitalizmu na drodze rewolucji ocenia³ jako wynik nieznajomoœci istoty rewolucji [ Pobierz całość w formacie PDF ]