[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Idź.Jeszcze się spotkamy.Berengar zniknął biegiem.A Wilhelm zatarł dłonie, jak czynił to przy mnie w wielu innych okolicznościach, kiedy był z czegoś rad.— Dobrze — rzekł — wiele spraw zyskuje jasność.— Jasność, mistrzu? — zapytałem.— Teraz, kiedy pojawiło się na dodatek widmo Adelmusa?— Mój drogi Adso — rzekł Wilhelm — to widmo, jak się zdaje, nie jest tak bardzo widmem, a w każdym razie wyrecytowało stronicę, którą przeczytałem w jakiejś książce na użytek kaznodziejów.Ci mnisi za dużo chyba czytają i kiedy są wzburzeni, przeżywają raz jeszcze wizje, jakie mieli przy lekturze.Nie wiem, czy Adelmus naprawdę to wszystko powiedział, czy też Berengar usłyszał to, co chciał usłyszeć.Tak czy inaczej ta historia potwierdza całą serię moich przypuszczeń.Na przykład: Adelmus popełnił samobójstwo, a historyjka Berengara mówi nam, że przed śmiercią krążył wielce wzburzony i udręczony wyrzutami sumienia z powodu jakichś czy­nów, które popełnił.Był wytrącony z równowagi i prze­rażony swoim grzechem, bo ktoś go nastraszył i, być może, opowiedział mu właśnie epizod ze zjawą piekielną, a on wyrecytował to Berengarowi z oszałamiającym mistrzostwem.A przechodził przez cmentarz, ponieważ szedł z chóru, gdzie zwierzył się (lub wyspowiadał) komuś, kto wzniecił w nim przerażenie i wyrzuty su­mienia.Z cmentarza zaś ruszył, jak wynika ze słów Berengara, w kierunku przeciwnym niż dormitorium.W stronę Gmachu więc, ale również (to możliwe) w stronę muru za oborami, skąd, jak wywnioskowałem, rzucił się w przepaść.A jeśli rzucił się, zanim nadciągnęła burza, skonał u stóp muru i dopiero później lawina zaniosła jego zwłoki między basztę północną a wschodnią.— Ale rozpalona kropla potu?— Wzięta z historii, którą usłyszał i powtórzył, albo też Berengar wyimaginował ją sobie w swoim wzburzeniu i w męce wyrzutów sumienia.Albowiem mamy tu, niby antystrofę do wyrzutów sumienia u Adel­musa, wyrzut sumienia u Berengara, słyszałeś sam.A sko­ro Adelmus szedł z chóru, niósł być może świecę, i kropla na dłoni przyjaciela była tylko kroplą wosku.Ale Berengar czuł, że pali go znacznie mocniej, ponieważ Adelmus z pewnością nazwał go swoim bakałarzem.Wyrzucał mu więc, że nauczył go czegoś, co teraz było powodem jego śmiertelnej desperacji.I Berengar wie o tym, cierpi, bo jest świadom, że pchnął Adelmusa w stronę śmierci, skłaniając go do czynienia czegoś, czego ów czynić nie powinien.A po tym wszystkim, co słyszeliśmy o naszym pomocniku bibliotekarza, nie­trudno wyobrazić sobie, czego mianowicie, mój biedny Adso.— Mniemam, że wiem, co zaszło między tymi dwo­ma — powiedziałem, wstydząc się swojej przenikli­wości — ale czyż nie wierzymy wszyscy w Boga miłosierdzia? Adelmus, rzekłeś, prawdopodobnie wyspowia­dał się; czemu chciał skarać sam siebie za pierwszy grzech, popełniając grzech z pewnością jeszcze większy, a przy­najmniej równy powagą tamtemu?— Ponieważ ktoś podszepnął mu słowa rozpaczy.Powiedziałem już, że słowa, które przeraziły Adelmusa i którymi Adelmus przeraził Berengara, musiał ktoś wziąć z jakiegoś dzieła nowoświeckiego kaznodziei.Nigdy jeszcze kaznodzieje, chcąc wzbudzić pobożność i lęk (i zapał, i uległość wobec prawa ludzkiego i Boskiego), nie głosili ludowi rzeczy tak okrutnych, wstrząsających i okropnych, jak za naszych dni.Nigdy nie słyszało się w czasie procesji biczowników świętych laud, czerpiących natchnienie z cierpień Chrystusa i Najświętszej Panny, nigdy nie kładło się takiego nacisku na pobudzenie wiary prostaczków przez wymienianie udręk piekielnych.— Może jest to potrzeba pokuty — rzekłem.— Adso, nigdy nie słyszałem tylu nawoływań do pokuty, ile dzisiaj, kiedy ani kaznodzieje, ani biskupi, ani nawet moi duchowi współbracia nie potrafią wskazać drogi prawdziwej pokuty.— Ale trzeci wiek, anielski papież, kapituła w Perugii.— rzekłem zbity z pantałyku.— Tęsknota.Wielka epoka pokuty dobiegła końca i dlatego może mówić o pokucie nawet kapituła generalna zakonu.Sto, dwieście lat temu był wielki pęd do odnowy.Jeśli wtedy ktoś o niej mówił, szedł na stos, bez różnicy: święty czy kacerz.Teraz mówią o niej wszyscy.W pew­nym sensie rozprawia o niej nawet papież.Nie ufaj odnowie rodzaju ludzkiego, kiedy mówią o niej kurie i dwory.— Ale brat Dulcyn — ośmieliłem się rzec, bo trawiła mnie ciekawość, by dowiedzieć się czegoś więcej o imie­niu, które słyszałem wiele razy poprzedniego dnia.— Skonał tak samo źle, jak źle żył, ponieważ on także pojawił się za późno.A zresztą, właściwie co ty o nim wiesz?— Nic, dlatego i pytam.— Wolałbym nigdy o tym nie mówić.Miałem do czynienia z niektórymi tak zwanymi apostołami i przyj­rzałem im się z bliska.To smutna historia.Zakłóciłaby ci spokój.W każdym razie zakłóciła spokój mnie, a tym bardziej by cię wzburzyła, że nie czuję się w mocy wydać sądu.Jest to historia człowieka, który czynił rzeczy szalone, gdyż wprowadził w życie to, co głosili liczni święci.W pewnym momencie przestałem pojmować, po czyjej stronie jest wina, jakby.jakby przyćmił mi świadomość swojski powiew, który tchnął w dwóch prze­ciwnych obozach, świętych głoszących pokutę i grzeszni­ków praktykujących ją, często kosztem innych.Ale mówię nie o tym, o czym chciałem.A może nie, może przez cały czas mówiłem o tym, że kiedy skończyła się epoka pokuty, dla pokutujących potrzeba pokuty stała się potrzebą śmierci.A ci, którzy zabijali oszalałych pokutników, przywracając tym sposobem śmierć śmierci, chcąc pognębić prawdziwą pokutę, bo ta oznaczała śmierć, zastąpili pokutę duszy pokutą wyobraźni, odwo­ływaniem się do nadprzyrodzonych wizji kaźni i krwi, zwąc ją „zwierciadłem” prawdziwej pokuty.Zwierciadło, które pozwala przeżywać w ciągu życia, w wyobraźni prostaczków, a czasem też uczonych, męki piekielne.Aby, powiada się, nikt nie grzeszył.Ma się bowiem nadzieję, że strach pozwoli odwieść duszę od grzechu, i ufa się, że ów strach zajmie miejsce buntu.— Ale czy naprawdę przestali grzeszyć? — spytałem z niepokojem.— Zależy od tego, co rozumiesz przez grzeszenie, Adso — rzekł mi mistrz.— Nie chciałbym być niesprawiedliwy wobec ludzi kraju, w którym mieszkam od wielu lat, lecz jak się wydaje, niewiele cnoty ma ludność italijska, jeśli bowiem odwraca się od grzechu, to tylko ze strachu przed jakimś bożkiem, byleby nazwali go wprzód imieniem świętego.Bardziej boją się świętego Sebastiana lub świę­tego Antoniego niż Chrystusa.Kiedy ktoś chce utrzymać w czystości jakieś miejsce, by nie oddawano tam uryny, co Italczycy czynią na sposób psów, maluje powyżej wizeru­nek świętego Antoniego z drewnianym szpikulcem i to wystarcza, by odstraszyć tych, którzy zamierzali w tym miejscu opróżnić pęcherz [ Pobierz całość w formacie PDF ]