[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Nie sposób było jednak zrozumieć, co fał­szywego może tkwić w takich podstawowych pojęciach, jak materia, przestrzeń, czas, przyczynowość - poję­ciach, na których opierając się, osiągnięto tyle sukce­sów znanych z historii nauk przyrodniczych.Dopiero badania doświadczalne dokonywane za pomocą udosko­nalonych przyrządów i urządzeń dostarczonych przez współczesną technikę oraz matematyczna interpretacja wyników tych badań stworzyły podstawę do krytycznej analizy tych pojęć - a można również powiedzieć, zmu­siły uczonych do podjęcia tego rodzaju analizy - i ko­niec końców doprowadziły do rozsadzenia owych sztyw­nych ram.Był to proces o dwóch odrębnych stadiach.Po pierw­sze, dzięki teorii względności dowiedziano się, że nawet tak podstawowe pojęcia, jak przestrzeń i czas, mogą, co więcej, muszą ulec zmianie ze względu na nowe dane doświadczalne.Nie dotyczyło to dość mglistych pojęć czasu i przestrzeni, jakimi posługujemy się w języku po­tocznym; okazało się, że należy zmienić dotychczasowe definicje tych pojęć ściśle sformułowane w języku nau­kowym, języku mechaniki Newtona, które błędnie uzna­wano za ostateczne.Drugim stadium była dyskusja nad pojęciem materii, którą wywołały wyniki doświadczal­nego badania struktury atomów.Koncepcja realności materii była chyba najtrwalszą częścią sztywnego syste­mu pojęć dziewiętnastowiecznych, a mimo to w związku z nowymi doświadczeniami musiała zostać co najmniej zmodyfikowana.Okazało się ponownie, że odpowiednie pojęcia występujące w języku potocznym w zasadzie nie ulegają zmianie.Nie powstawały żadne trudności, gdy opisując wyniki doświadczalnego badania atomów, mó­wiono o materii lub o rzeczywistości.Ale naukowej eks­trapolacji tych pojęć na najmniejsze cząstki materii nie można było dokonać w sposób tak prosty, jak w fizyce klasycznej; z takiego uproszczonego poglądu zrodziły się błędne ogólne poglądy dotyczące zagadnie­nia materii.-Te nowo uzyskane wyniki należało potraktować prze­de wszystkim jako ostrzeżenie przed sztucznym stoso­waniem pojęć naukowych w dziedzinach, do których nie odnoszą się one.Bezkrytyczne stosowanie pojęć klasycz­nej fizyki, na przykład w chemii, było błędem.Dlatego obecnie jest się mniej skłonnym uznać za rzecz pewną, że pojęcia fizyki, w tym również pojęcia teorii kwanto­wej, mogą być bez ograniczeń stosowane w biologii, czy też w jakiejś innej nauce.Przeciwnie, usiłuje się pozo­stawić otwartą drogę dla nowych pojęć, nawet w tych dziedzinach nauki, w których dotychczasowe pojęcia okazały się użyteczne, przyczyniły się do zrozumienia zjawisk.W szczególności pragnie się uniknąć uproszczeń w przypadkach, gdy stosowanie starych pojęć wydaje się czymś nieco sztucznym lub niezupełnie właściwym.Ponadto badania nad rozwojem fizyki współczesnej i analiza jej treści prowadzą do wniosku o wielkiej wa­dze, że pojęcia występujące w języku potocznym, tak przecież nieścisłe, są - jak się wydaje - trwałe, nie ulegają takim zmianom w procesie rozwoju wiedzy, jak precyzyjne pojęcia naukowe, które stanowią idealizacje powstałe w wyniku rozpatrzenia pewnych ograni­czonych grup zjawisk.Nie ma w tym nic dziwnego, jako że pojęcia występujące w języku potocznym powstały dzięki bezpośredniemu kontaktowi człowieka z rzeczy­wistością, której dotyczą.Prawdą jest, że nie są one zbyt dobrze zdefiniowane, mogą więc z biegiem czasu również "ulegać zmianom, tak jak sama rzeczywistość, niemniej jednak nigdy nie tracą bezpośredniego z nią związku.Z drugiej strony pojęcia naukowe są idealizacjami; tworzy się je na podstawie doświadczeń dokony­wanych za pomocą udoskonalonych przyrządów; są one ściśle określone dzięki odpowiednim aksjomatom i defi­nicjom.Jedynie te ścisłe definicje umożliwiają powią­zanie owych pojęć ze schematem matematycznym i ma­tematyczne wyprowadzenie nieskończonej różnorodno­ści zjawisk możliwych w danej dziedzinie.Jednakże w toku tego procesu idealizacji i precyzyjnego definio­wania pojęć zerwany zostaje bezpośredni związek z rze­czywistością [ Pobierz całość w formacie PDF ]